W 2023 roku na świecie wyprodukowaliśmy ok. 400 milionów ton odpadów z tworzyw sztucznych. Ta fala odpadów – od butelek po ubrania z poliestru – pogłębia globalny kryzys zanieczyszczenia plastikiem, który niszczy ekosystemy, szkodzi zdrowiu ludzi i napędza zmianę klimatu.
Według UNEP (United Nations Environment Programme) problem ten możemy rozwiązać, a skutki tych działań przyniosą nam korzyści ekologiczne i gospodarcze. Obecnie trwają negocjacje w sprawie międzynarodowego traktatu ograniczającego zanieczyszczenie plastikiem (Global Plastics Treaty).
Tegoroczny Światowy Dzień Środowiska koncentruje się na działaniach zapobiegających przedostawaniu się odpadów plastikowych do środowiska – m.in. poprzez ograniczenie użycia plastiku jednorazowego użytku oraz projektowanie trwalszych produktów z tworzyw sztucznych.
Ile plastiku istnieje na świecie?
Dużo. Obecnie tworzywa sztuczne są ważną częścią współczesnego świata, używamy ich we wszystkim, od części samochodowych po urządzenia medyczne. Naukowcy szacują, że od lat 50. ludzkość wyprodukowała 9,2 miliarda ton materiału, z czego około 7 miliardów ton stało się odpadami.
Jakie rodzaje plastiku są najbardziej problematyczne?
Głównym źródłem zanieczyszczenia plastikiem są jednorazowe produkty plastikowe, które nie są wprowadzane do obrotu w gospodarce, przeciążając systemy odpadów i przedostając się do środowiska. Niektóre z najczęstszych jednorazowych produktów plastikowych to butelki na wodę, pojemniki dozujące, torby na wynos, jednorazowe sztućce, torby do zamrażania i pianka opakowaniowa.
Gdzie występuje zanieczyszczenie plastikiem?
Krótko: niemal wszędzie. W jeziorach, rzekach i oceanie. N ulicach miast i polach uprawnych. Wylewa się ze składowisk odpadów. Gromadzi się na pustyniach i rozlokowuje się w morskim lodzie. Naukowcy znaleźli plastikowe szczątki na Mount Everest i w Rowie Mariańskim, najgłębszym miejscu na Ziemi.
Dlaczego zanieczyszczenie plastikiem jest takim problemem?
Istnieją trzy główne powody.
Po pierwsze, zanieczyszczenie plastikiem może siać spustoszenie w ekosystemach. Jedno z badań wykazało, że małe cząsteczki plastiku mogą spowalniać wzrost mikroskopijnych alg morskich znanych jako fitoplankton, który jest podstawą kilku wodnych sieci pokarmowych. Ponadto ryby często omyłkowo zjadają produkty plastikowe, wypełniając swoje żołądki niestrawnymi odłamkami, które powodują, że umierają z głodu.
Po drugie, plastik często rozpada się na drobne fragmenty – znane jako mikroplastik i nanoplastik – które mogą gromadzić się w ludzkim ciele. Mikroplastik znaleziono w wątrobie, jądrach, a nawet mleku kobiecym. Jedno z badań wykazało, że średnio litr wody butelkowanej zawiera około 240 000 cząstek mikroplastiku.
Po trzecie, plastik w całym swoim cyklu życia przyczynia się również do zmiany klimatu. Produkcja plastiku – proces energochłonny – odpowiadała za ponad 3 procent emisji gazów cieplarnianych powodujących ocieplenie planety w 2020 roku, szacują naukowcy.
Jak mikroplastik wpływa na ludzi?
Jeszcze nie wiemy. Ale naukowcy gorączkowo pracują, aby się tego dowiedzieć, ze względu na alarmującą ilość mikroplastiku, którą spożywamy.
Czy sam recykling rozwiąże kryzys zanieczyszczenia plastikiem?
Nie. Tylko około 9 % plastiku jest faktycznie poddawane recyklingowi, zgodnie z badaniem Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Istnieje kilka powodów. Wiele produktów z tworzyw sztucznych nie jest zaprojektowanych do ponownego użycia i recyklingu. Niektóre są zbyt wątłe, aby poddać je recyklingowi, podczas gdy inne można poddać recyklingowi tylko raz lub dwa razy. Wiele krajów nie ma infrastruktury do zbierania i recyklingu odpadów z tworzyw sztucznych. Ale być może największym problemem jest to, że systemy recyklingu nie nadążają za eksplozją odpadów z tworzyw sztucznych. Globalna produkcja plastiku podwoiła się między 2000 a 2019 rokiem.
Jak świat może poradzić sobie z zanieczyszczeniem plastikiem?
Musimy myśleć globalnie. Oznacza to patrzenie poza recykling i znajdowanie sposobów na ograniczenie problemów środowiskowych i zdrowotnych spowodowanych zanieczyszczeniem plastikiem. Oznacza to patrzenie na każdy etap życia produktów, od ich produkcji, projektowania i konsumpcji po utylizację. Jest to znane jako podejście cyklu życia. W praktyce oznacza to zmniejszenie naszej zależności od jednorazowych produktów plastikowych. Oznacza to przeprojektowanie produktów plastikowych tak, aby były trwalsze, mniej niebezpieczne i mogły być ponownie użyte, a ostatecznie poddane recyklingowi. Oznacza to znalezienie alternatyw dla plastiku w szeregu produktów. Oznacza to również zapobieganie przedostawaniu się plastiku do środowiska.
Czy to wszystko jest drogie i trudne?
Niekoniecznie. Rządy, korporacje, organizacje non-profit i ludzie na całym świecie już wdrażają innowacyjne rozwiązania, aby zakończyć zanieczyszczenie plastikiem. A badania sugerują, że podejście oparte na cyklu życia może zaoszczędzić światu 4,5 biliona dolarów amerykańskich w kosztach społecznych i środowiskowych do 2040 roku.
„Musimy przestać myśleć o rozwiązaniach problemu zanieczyszczenia plastikiem jako o wydatku” — powiedział Tonda. „To inwestycje w zdrowe społeczeństwa i zdrową planetę — rzeczy, które przyniosą dywidendy przyszłym pokoleniom”.
Co robi świat w sprawie zanieczyszczenia plastikiem?
Wiele krajów podejmuje walkę z zanieczyszczeniem na szczeblu krajowym, wprowadzając przepisy mające na celu ograniczenie stosowania jednorazowych produktów plastikowych i zmuszając producentów tworzyw sztucznych do wzięcia długoterminowej odpowiedzialności za swoje produkty. Jednak ponieważ zanieczyszczenie plastikiem jest problemem transgranicznym, współpraca międzynarodowa ma kluczowe znaczenie. Dlatego kraje negocjują obecnie globalny traktat mający na celu zakończenie zanieczyszczenia plastikiem. Międzyrządowy Komitet Negocjacyjny – którego zadaniem jest opracowanie porozumienia – spotka się na drugiej części piątej sesji od 5 do 14 sierpnia 2025 r. w Genewie w Szwajcarii. Rozmowy, jak twierdzą eksperci, są potwierdzeniem przez światowych liderów powagi kryzysu zanieczyszczenia plastikiem i potrzeby prawnie wiążącego porozumienia w celu jego rozwiązania.
Dlaczego walka z zanieczyszczeniem plastikiem jest pilna?
Bez zdecydowanych działań problem zanieczyszczenia plastikiem będzie się tylko pogłębiał. Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju prognozuje, że do 2060 r. odpady plastikowe wzrosną prawie trzykrotnie do jednego miliarda ton rocznie. Jeśli obecne trendy się utrzymają, doprowadzi to do wzrostu zanieczyszczenia plastikiem, a prawie połowa nowo generowanych odpadów plastikowych trafi na wysypiska, zostanie spalona lub przedostanie się do środowiska.
Światowy Dzień Środowiska 5 czerwca to największy międzynarodowy dzień dla środowiska. Prowadzone przez UNEP i odbywające się corocznie od 1973 r. wydarzenie rozrosło się i jest dziś największą globalną platformą działań na rzecz ochrony środowiska, w ramach której miliony ludzi z całego świata angażują się w ochronę planety.
W tym roku Światowy Dzień Środowiska dołącza do prowadzonej przez UNEP kampanii #BeatPlasticPollution mającej na celu zakończenie zanieczyszczenia plastikiem.
